Menu
Sluit zoekveld

Waarmee kunnen wij je van dienst zijn?

Wie zoekt die vindt.

Handelaar in de dood | Alfred Nobel

Hoe een chemicus de Nobelprijs voor de Vrede in het leven riep

Ooit verkochten zijn twee oudere broertjes lucifers in de straten van Stockholm, zo arm was het gezin. In 1833 werd als derde kind Alfred Nobel geboren in het gezin. Hij was altijd ziek: ‘Mijn wieg leek wel een doodsbed’, vertelde hij later, ‘jarenlang waakte mijn moeder in eeuwig angstige liefde om het flakkerende vlammetje van mijn leven te koesteren, hoe klein de hoop ook was’. Samen met zijn broers werd hij evenwel – met dynamiet en olie - zo rijk als de Rothschilds en zo machtig als de Rockefellers. 

‘Koning dynamiet’

Vijfenvijftig jaar later, in 1888, stierf zijn oudste broer Ludwig. Maar in Parijs, waar Alfred woonde, vergisten de kranten zich en publiceerden ze een in memoriam voor Alfred. Zo kon Alfred ineens lezen hoe over hem werd gedacht. 
Was hij een legendarisch uitvinder of een geniaal industrieel? Niets van dat alles want hij werd herdacht als ‘koning dynamiet’, een man die een fortuin vergaarde met het ontwikkelen van springstoffen waarmee mensen elkaar konden afslachten. Iemand die grof geld had verdiend met elke bom die ontplofte, ‘een handelaar in de dood’. Zwaar onder de indruk, dichtte Alfred Nobel zich een nieuw imago toe: de Nobelprijzen waren een feit.

Plots fortuin

Toen Alfred vier was, trok zijn vader – na een bankroet in Stockholm – naar Sint-Petersburg om er zijn ondernemersgeluk in de industrie te beproeven. Vijf jaar later viel in Stockholm een bevrijdende brief uit Sint-Petersburg in de bus: dankzij de fabricatie van land- en zeemijnen had vader Nobel de gunst van de tsaar gewonnen. Hij kon zich voor zijn zonen, die nauwelijks naar school waren gegaan, ineens 
privéleraren veroorloven en stuurde Alfred in 1850 op een tweejarige studiereis door Zweden, Duitsland, Frankrijk, Italië en de Verenigde Staten. Toen in 1854 de Kirmoorlog uitbrak werd de firma Nobel bedolven onder staatsbestellingen, gaande van stoomboten tot spoorwegmaterieel, van kanonnen tot Nobels specialiteit; land- en zeemijnen. 

Nitroglycerine

Toen de tsaar in 1856 overleed, werd de Vrede van Parijs getekend. De nieuwe tsaar annuleerde alle bestellingen zodat vader Nobel binnen de kortste keren opnieuw bankroet ging. Hij keerde terug naar Zweden, terwijl zijn drie zonen in Rusland bleven om er een broodwinning te slepen uit de ruïnes van hun onderneming. 
Op zoek naar het beste hout voor geweerkolven, ontdekte één van hen de reusachtige olievelden van Bakoe. Thuis experimenteerde vader met nitroglycerine, een uiterst ontplofbare, maar niet te hanteren stof. Het was de geniale Alfred die met kiezelgoer een stabiel mengsel wist te creëren. Hij noemde het dynamiet, naar het Griekse ‘dunamis’ of ‘kracht’. 
Het dynamiet – één van zijn 355 uitvindingen – maakte Alfred wereldberoemd. In 1867 werd in de Nobelfabriek 11 ton van het goedje geproduceerd, in 1874 niet minder dan 3 000 ton. In het jaar van zijn dood produceerden zijn 93 fabrieken, verspreid over twintig landen, maar liefst 66 500 ton dynamiet per jaar. 

Werken is alles 

Werken was het enige dat Alfred Nobel kon boeien. ‘Het werk maakt alles mooier’, zei hij, ‘Ideeën scheppen nieuw leven waarin luxe en comfort overbodig zijn, waarin men er niet toe komt de loden druk van de verveling te voelen’. Alfred was mensenschuw en wereldvreemd, reisde zonder vrouw of kind met de trein door Europa. 
Hij beschreef zichzelf in een brief als ‘ronddwalend, kompas- en stuurloos als een doelloos door het noodlot gebroken levenswrak’.  Hij schreef zijn testament – inclusief zijn ideeën over de Nobelprijs en de Nobelprijs voor de Vrede – neer en benoemde een erg bekwame executeur-testamentair. Begin december 1896 kreeg hij, in zijn villa in Sanremo aan de Italiaanse Rivièra, een hartaanval. Hij overleed op 10 december, de dag waarop nu elk jaar de Nobelprijzen worden uitgereikt. 
De Italiaanse arts noch de Franse huisknecht verstonden zijn laatste – Zweedse – woorden.
Marcel Grauls 
www.marcelgrauls.be
Sluit Mijn Willemsfonds