Vrije woorden en zinnen

Een Dag van de Persvrijheid? Hebben we het dan niet beter meteen over vrije woorden en zinnen voor elkeen…

‘…volstrekte vrijheid van opvattingen en gezindheid over alle onderwerpen, praktisch of speculatief, wetenschappelijk, moreel of theologisch.’  John Stuart Mill

In De Bedreigde Vrijheid is Johan Op de Beeck terecht bezorgd over ons recht op een mening en de vrijheid om die te uiten: ‘De vrijheid van meningsuiting is onze enige, echte garantie en voorwaarde voor persvrijheid, vrijheid van onderzoek, academische vrijheid, vrijheid van politiek, denktanks, vakbonden en werkgeversorganisaties én de vrijheid van godsdiensten en levensbeschouwingen om zich te uiten.’ Sinds de Verlichting is dat grondrecht gekoppeld aan de godsdienstvrijheid - beter zou zijn de vrijheid van levensbeschouwing! - en de scheiding van kerk en staat.

14 Turkse journalisten naar de cel

In het jaarlijkse rapport van Reporters zonder Grenzen [RSF] voert Noorwegen nog steeds de lijst aan wat betreft persvrijheid, gevolgd door Zweden, Nederland en Finland. België zet twee stappen vooruit naar de zevende plaats in de ranking van RSF en wordt vooral geloofd voor de onafhankelijke media in België, de pluriformiteit van de pers en de bescherming van de journalistieke bronnen.

80% van de Europeanen bezorgd over desinformatie

Alles kits met de persvrijheid in België lijkt het. Alhoewel... Want hoe is het [hier en elders]  gesteld met de persoonlijke vrije meningsuiting? Sinds de komst van de sociale media zou je denken: ‘Iedereen mini-journalist!’ Al toont een rist aan feiten: hoe extremisten het spreekrecht misbruiken; hoe beleidsvoerders het willen inperken met het oog op veiligheid en privacy; hoe [bonafide] pluralisten kritiek op andersdenkenden labelen als racisme of islamofobie; hoe men klokkenluiders aanpakt; hoe cyber-razzia’s malafide servers [Aamaq] platleggen; hoe geradicaliseerde theocraten orakelen over godslastering; hoe …

‘Extreme meningen mogen we niet te snel verbieden’, stelde Freddy Mortier [deMens.nu] onlangs in DeMorgen. Terecht! Door bange censuur wordt de vrije meningsuiting net zo goed uitgehold en monddood gemaakt. Behalve dat aldus de vrije meningsuiting subtiel wordt gehinderd - zelfs verhinderd - zoeken beleidsmakers ook alibi’s om haar wettelijk aan banden te leggen: veiligheid, terrorismebestrijding, smaad, ... De macht om anderen spreekrecht te ontzeggen is een stap richting clandestiniteit, maar ook totalitarisme en dictatuur.

Iedereen online

‘Vrijheid van meningsuiting betekent niet de vrijheid om te beledigen!’ zegt een in Amerika geboren en getogen moslimvriend tegen mij, naar aanleiding van de aanslagen op Charlie Hebdo. Het is zijn protest tegen mijn verklaring dat ik een absolutist ben op het gebied van vrije meningsuiting.’ In De atheïstische moslim noemt Ali Rizvi beledigingen geoorloofd. Alles kan? Alles mag? Het was niet enkel een dilemma voor Charlie Hebdo en Kurt Westergaard, maar ook, meer en meer, voor de gebruikers van Facebook en Twitter. Iedereen online gaf een wervende kracht aan zowat elke [kritische?] boodschap, referendum of call to action. Maar ook aan cyberpesten, hatemail, fake news of belediging.

Beperkingen en sturing hollen volgens Johan Op de Beeck echter de vrije meningsuiting verder uit en leiden uiteindelijk tot een lege doos: ‘Als we elk taboe met beperkingen omkleden, blijft er binnenkort niet veel meer over waarover we nog wel kunnen spreken en discussiëren.’ Toch is hij niet blind voor de kwalijke gevolgen van opruiende en kwetsende taal, scheldtirades of beledigende cartoons. Misbruik kan beter achteraf aangepakt worden.

‘The medium is the message’  Marshall McLuhan

Van bij hun aantreden gaven de sociale media ons de illusie van meer vrije meningsuiting en directe democratie. Maar ook al waant de consument zich een autonome beheerder van zijn account, de formats van Facebook, Twitter, Google+, … worden gestuurd door economische regels en marktwaarden: snelheid, capaciteit, impact, kostprijs. Al het getwitter, holle referendums en polls zorgen dan weer voor stuurloze meningen en betwistbare big data. Vandaag vindt juist daar de kretologie - ‘Racist!’ ‘Islambasher!’ - haar grootste providers en followers. Terwijl recente oproepen tot actie tegen antisemitisme massaal werden opgepikt, -‘I like!’ - moest eredoctor Ken Loach zich voor vermeend antisemitisme verdedigen tegen premier Charles Michel.

We weten het niet meer…

De hoorzittingen van Mark Zuckerberg, wèl de bezieler van Facebook, maar niet het geweten, accentueerden de ethische dilemma’s van de sociale media nog meer: schendingen van de privacy, fake news, manipulatie van presidentsverkiezingen, enz. Terwijl Donald Trump - machiavellistisch afwezig op het White House Correspondents Diner - en andere Kim Jung-uns van de wereldpolitiek elkaar diplomatisch bestoken met beledigende tweets maant men ons bevoogdend aan zèlf op onze hoede te zijn voor cyberpesten, diefstal van identiteit, sexting en phishing.

‘En zoals bekend: zonder debat geen democratie.’ Johan Op de Beeck

Allicht dient ieder voor zichzelf te bepalen waar de grenzen liggen, maar die hebben vooral baat bij meer tolerantie, respect en [oubollige] hoffelijkheid. Knuddig? Allicht… Maar toch niet zonder belang voor de leefbaarheid van een open samenleving.

...Karel Van Dinter, in eigen naam geschreven in opdracht van Willemsfonds vzw in het kader van de Internationale Dag van de Persvrijheid.