Over Luz y sombra, Goya en het Spaanse realisme en bezoek aan het gerenoveerde Beursgebouw

Precies veertig jaar na een eerste editie in 1985, zet EUROPALIA ESPAÑA erfgoed en hedendaagse kunstvormen in de verf die ons boeiende perspectieven geven thema’s die ons verbinden en uitdagen. Met Francisco de Goya als blikvanger en inspiratie, belicht het festival de culturele rijkdom van Spanje aan de hand van beeldende kunst, theater, dans, muziek, performance, film en literatuur. EUROPALIA ESPAÑA omvat in totaal een 150-tal events en meer dan 120 kunstenaars, verspreid over heel België.

Wij kozen voor Luz y sombra. Goya en het Spaanse realisme.

Toen Europalia in 1985 in het teken stond van Spanje, had het land nog geen decennium kunnen proeven van democratie en vrijheid van denken. Voor kunstenaars was dat een bruisende periode, waarin er veel te doen en te maken viel. Veertig jaar en twee generaties later is het land nog steeds jong en blijven zijn kunstenaars, te midden van

een diversiteit aan regio's en identiteiten, gretig experimenteren en ontdekken, zonder daarbij het verleden te vergeten.

Europalia's keuze om een grote tentoonstelling aan Francisco de Goya (1746-1828) te wijden, lag voor de hand. Meer dan welke andere schilder ook belichaamt hij de Spaanse identiteit. Ook vandaag nog is hij een referentiepunt voor tal van artiesten, die in hem de eerste hedendaagse Spaanse kunstenaar zien, door zijn vermogen om invloeden te assimileren en door zijn experimentele benadering van de kunst.

Tussen het academische realisme van zijn beginjaren en de Pinturas negras (Zwarte schilderijen), die hij aan het einde van zijn leven maakte en die het gestuele expressionisme aankondigden, vertoont zijn oeuvre vele facetten. Zozeer zelfs dat tijdens de Spaanse burgeroorlog beide kampen zich erop beriepen, met verschillende rechtvaardigingen en aanknopingspunten. De kunst van Francisco de Goya reflecteert een tijdperk van crises, transformaties, oorlogen en onzekerheden, en is dus ook een verontrustende spiegel voor ons eigen tijdsgewricht.

Luz y sombra in Bozar volgt de artistieke evolutie van de schilder in drie periodes van zijn leven, én laat zijn werk in dialoog treden met het werk van de kunstenaars die hem omringden en de creatieve geesten die hij na zijn dood, toen zijn oeuvre een soort 'Spaanse canon' werd, inspireerde. Goya is in die zin geen genie in een vacuüm, maar een man van zijn tijd, die de kunst vooruithielp door inspiratie te putten uit het verleden. Zijn jeugdwerken met religieuze onderwerpen getuigden nog van een academische stijl,
een erfenis van zijn grand tour door Italië. Toen hij volkse figuren met kleurige kledij begon te schilderen, sloot hij aan bij een populaire trend aan het hof, maar hij voegde er zijn eigen empathische blik aan toe, die verder reikte dan de stereotypen.

In prentenreeksen als Los desastres de la guerra (De gruwelen van de oorlog) en Los disparates (De dwaasheden) experimenteerde Goya wellicht het meest met zijn onderschriften, dubbelzinnigheden en woordspelingen. Die vormden onder meer de inspiratie voor een reeks van John Baldessari, die nu eveneens te zien is in Bozar. De prenten verwijzen ook naar beelden die destijds werden verspreid door blinde mensen en gewone lieden, waarin de machthebbers op de korrel werden genomen. Een traditie die werd voortgezet tijdens de burgeroorlog en onder het Franco-regime.

Ten tijde van de onafhankelijkheidsoorlog maakte Goya een reeks kleine olieverfschilderijen op hout, die getuigen van verzetsactiviteiten tegen de napoleontische troepen. Het waren geen werken in opdracht, maar schilderijen die hij op eigen initiatief maakte om ze vervolgens te verkopen aan zijn aristocratische vrienden, wat vernieuwend was voor zijn tijd.

Toen hij zijn Pinturas negras rechtstreeks op de muren van zijn huis aan de rand van Madrid schilderde, was hij doof en leefde hij teruggetrokken, gekweld door dood en waanzin, in een periode van onrust en instabiliteit in Spanje. Hij experimenteerde met nieuwe technieken en schilderde zichzelf als een oude man die “nog steeds aan het leren” was.

“Goya werd gevormd tegen het einde van de barok en aan het begin van het classicisme, de avant-garde van zijn tijd,” merken curatoren Rocío Gracia Ipiña en Leticia Sastre Sánchez op. “Hij putte uit beide stromingen en integreerde hun lessen in zijn praktijk. Bovendien herinterpreteerde hij de volkscultuur, die hij gebruikte als inhoud en als taal, en benaderde hij elk kunstwerk als een experimenteel probleem, voortdurend in ontwikkeling en nooit echt voltooid totdat het collectief werd gezien.”

Goya's evolutie maakt het mogelijk om meer dan zeventig Spaanse kunstenaars die hij kende of beïnvloedde in hun culturele en historische context te plaatsen. De volkse inslag van Goya vond weerklank bij dichter Federico García Lorca, in de popart van Eduardo Arroyo of de antipop van Darío Villalba. Het sarcasme en de humor die Goya ontwikkelde, zijn diep verankerd in het Spaanse karakter. Vele jaren later zou hij worden geclaimd door kunstenaars als José Gutiérrez Solana en Patricia Gadea. Zijn politieke engagement vindt weerklank bij kunstenaars als Pablo Picasso, Manolo Millares, Antonio Saura en Equipo Realidad.

Als een eeuwige bron lijkt Goya nooit op te drogen én inspireert hij ook andere disciplines. Dat is te zien in de tentoonstelling met The sleep of reason, het resultaat van een workshop onder leiding van danseres en choreografe Núria Guiu Sagarra met de studenten van de bacheloropleiding Dans van het Koninklijk Conservatorium Antwerpen, die tableaux vivants brengen in het verlengde van Goya's onheilspellende, satirische universum. De van oorsprong Venezolaanse kunstenares Sophia Rodriguez baseert zich in haar performance La maja desnuda. Eaten by Saturn dan weer op twee beroemde werken van de Spaanse kunstenaar.

We nemen een vrije lunch in Victor Bozar Café en trekken nadien naar het gerenoveerde Beursgebouw.

De site omvat een indrukwekkend paleis dat oorspronkelijk ontworpen werd voor de handel, maar recent omgetoverd werd tot een openbare plek voor ontspanning en ontmoeting. Het gebouw ligt pal in het hart van Brussel en vertelt een mooi Belgisch verhaal. De Beurs werd heruitgevonden en gerenoveerd, vanaf de kelders tot aan het spectaculaire dakterras. Ze herbergt nu ook Belgian Beer World, met een ruimte voor jong en oud, een plek om te eten en bier te degusteren, een archeologisch museum, ruimtes coworking, een shop en nog veel meer.

Het beursgebouw is één van de meest iconische gebouwen van Brussel, vooral te danken aan zijn indrukwekkende architectuur. Het werd gebouwd tussen 1868 en 1873 naar een ontwerp van de Belgische architect Léon-Pierre Suys en is een ware

neoclassicistische parel. Dit gebouw, waarin nog tot 1996 aandelen verhandeld werden, was decennialang een belangrijk handels - en beurscentrum. Tijdens de Eerste Wereldoorlog was de wijk rond de Beurs bovendien een belangrijke distributieplek voor de clandestiene pers, het symbool van het Belgische verzet tegen de bezetter.

De Beurs onderging na het verdwijnen van de beursactiviteiten heel wat renovaties en werd sindsdien gebruikt als locatie voor tijdelijke tentoonstellingen en evenementen. Ze werd echter vooral bekend als iconische verzamelplek voor Brusselaars en Belgen: betogingen, vieringen van onder andere onze Rode Duivels, evenementen en concerten en soms ook integere momenten van eerbetoon... Ja, de Beurs is het toneel geweest van talloze markante gebeurtenissen. In de nabije toekomst zullen de inwoners van Brussel allerlei animaties voorzien om de ontmoetingsplek om te toveren tot een eclectisch schouwtoneel voor creatief talent en expressie.

Het beursgebouw is veel meer dan louter erfgoed. Na de huidige, fenomenale metamorfose wordt het een uiterst gezellige plek waar Brusselaars elkaar kunnen ontmoeten, en een niet te missen toeristische hotspot voor bezoekers uit binnen - en buitenland.

Praktisch:
- 08.45u. Afspraak aan het NMBS-station Tongeren
- 09.00u. Vertrek trein naar Luik op spoor 4
- 11.30u. Geleid bezoek aan de tentoonstelling
- 13.30u. Vrije lunch in Bozar Café Victor
- 15.30u. Geleid bezoek aan het gerenoveerde Beursgebouw
- 17.00u. Vrij

Prijs: € 32 per persoon. In de prijs zijn inbegrepen: de gids in Bozar en de Beurs en de inkom voor de tentoonstelling. De Inschrijvingen worden verwacht vóór uiterlijk 22 november 2025! Uw inschrijving is pas geldig van zodra wij de betaling ontvangen hebben op rekening BE32 0019 4259 0102 van het Willemsfonds Tongeren.

Houders van een Museumpas betalen € 20
De deelnemers zorgen zelf voor hun treinticket!